Vandaag erkent het beleid expliciet de positieve effecten van vrijwilligerswerk voor de individuele vrijwilliger, de organisaties waar ze actief zijn én voor de maatschappij in haar geheel (Gatz, 2017). Het is essentieel dat vrijwilligerswerk toegankelijk is voor mensen in situaties van armoede en sociale uitsluiting (Hambach & Mathijssen, 2011). Vrijwilligerswerk is één van de manieren waarop mensen kunnen deelnemen aan de samenleving en er mee vorm aan geven. Vrijwilligers kunnen zichzelf ontwikkelen en leren doorheen hun vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk kan heel plezant zijn en geeft de mogelijkheid om contacten uit te bouwen met een diverse groep aan mensen.

Organisaties in de zorg-, welzijns- en cultuursector ontvangen steeds meer vrijwilligers met een maatschappelijk kwetsbare achtergrond. Verschillende organisaties willen gaan voor een inclusieve vrijwilligerswerking en een optimale begeleiding voor vrijwilligers, ook die met een maatschappelijk kwetsbare achtergrond. Alleen weten ze niet altijd goed hoe.

Vanuit deze achtergrond en de ambitie om vrijwilligers, vrijwilligerswerk en organisaties te versterken, startte het actie-onderzoek naar een innovatief model voor het begeleiden van vrijwilligers die zich in een maatschappelijk kwetsbare situatie bevinden. We deden dat samen met een mix van vrijwilligers (met elk ervaringskennis in maatschappelijke kwetsbaarheid) en met personen uit de organisatie die verantwoordelijk zijn voor het vrijwilligerswerk.

De toolkit ‘Wij vrijwilligers, samen sterk in inclusie’ is gemaakt om samen met vrijwilligers de vrijwilligerswerking van de organisatie onder de loep te nemen, en af te stemmen op vrijwilligers met een kwetsbaar profiel. Samen betekent ‘co-creatief' en stapsgewijs. De toolkit geeft een stapsgewijze begeleiding doorheen verschillende fasen: (1) het formuleren van een uitdaging waarrond gewerkt zal worden, (2) het herbekijken van die uitdaging door een nieuwe bril om zo (3) een gezamenlijke doelstelling en actieplan te maken. Centraal staat de confrontatie en ontmoeting tussen de verschillende perspectieven.

De toolkit bouwt op drie pijlers: vrijwilligerswerk, eigenaarschap en inclusie. Als we investeren in de relatie met vrijwilligers, versterken we vrijwilligers, organisaties en de samenleving. Het onderzoek bevestigde dat ook vrijwilligers met een kwetsbaar profiel ambities hebben met hun vrijwilligerswerk, zij het om hun talenten te ontplooien, zij het om de organisatie beter te maken vanuit hun talenten en ervaringskennis. Maar soms hebben mensen net iets meer mentale ruimte nodig of moeten organisaties hun gekende werkwijzen durven aanpakken om meer op maat van hun vrijwilligers te werken. Tegelijk hebben vrijwilligersverantwoordelijken niet altijd de mogelijkheid om die ruimte te geven aan vrijwilligers of beschikken ze niet altijd over de kennis om met hen aan de slag te gaan.

Professionals en leidinggevenden die dagelijks kwetsbare vrijwilligers begeleiden en binnen hun organisatie samen met de vrijwilligers (en hun ervaringskennis) een inclusieve vrijwilligerswerking willen uitbouwen. De uiteindelijke doelgroep van het onderzoek zijn de vrijwilligers zelf, omdat we hen willen versterken in hun engagement als vrijwilliger, als uiting van volwaardig burgerschap.

Dank aan de vrijwilligers die deelnamen aan de interviews en aan de co-creatiesessies! Dank aan de vrijwilligersverantwoordelijken die deelnamen aan de interviews, het lerend netwerk en de co-creatiesessies. Dank aan de leden van de stuurgroep!

Aan Eva Lynen, dank voor de mooie illustraties!

Doorheen deze fasen, ontwikkelden we de toolkit die je op deze website kan vinden.

Elke fase van het onderzoek koppelden we terug met het lerend netwerk en met een stuurgroep.

Het lerend netwerk bestond uit organisaties die met vrijwilligers aan de slag gaan en die met ons in uitwisseling wilden gaan over hun praktijken. Zij vormden mee de kern van het onderzoek. We interviewden de verantwoordelijke voor vrijwilligerswerk en/of een van hun vrijwilligers, gingen intensiever aan de slag met een selectie van hen. In de bijeenkomsten van het lerend netwerk stonden ze open voor elkaars verhaal en voor ons verhaal. Zij zijn de finale doelgroep van het project. Ook deze groep gaf mee vorm aan het project, waarvoor dank!

In de stuurgroep overlegden we met een selectie van vertegenwoordigers van het academische veld, werkveld en koepelorganisaties. Zij waren een klankbordgroep waarmee we de aanpak en resultaten van het project toetsten en verder vormgaven. Dank om ons te oriënteren doorheen het traject!

Dank aan alle vrijwilligers die hun ervaring wilden delen in de interviews en de co-creatiesessies. We begrijpen dat dit geen evidentie is, zeker niet in de moeilijke periode van Covid-19. Zonder jullie verhalen en ervaringskennis, zou dit onderzoek nooit dezelfde toon gehad hebben!