Uitgangspunten
Deze toolkit gebruikt het concept van psychologisch eigenaarschap om te kijken naar hoe kan toegewerkt worden naar een inclusieve en toegankelijke vrijwilligerswerking en op welke uitdagingen vrijwilligerswerkingen en -verantwoordelijken dan botsen.
Een aantal andere begrippen komen in deze toolkit ook geregeld aan bod. We spreken over kwetsbaarheid, sociale inclusie en diversiteit en vinden wederkerigheid een belangrijk concept. Hier verduidelijken we de betekenis van deze concepten en lichten we onze uitgangspunten toe.
Inclusie: "Zie mij, zie mij niet."
Iedereen heeft het fundamentele recht om volwaardig opgenomen te worden door de samenleving. Inclusie is een mensenrecht. Heel wat vrijwilligersorganisaties streven ernaar om die inclusie ook te realiseren in hun werking.
Je kan streven naar sociale inclusie op een passieve of meer actieve manier. Een meer passieve kijk op inclusie gaat over het wegwerken van drempels en het verminderen van sociale uitsluiting. In deze toolkit werken we vanuit de actieve definitie van inclusie. Inclusief werken houdt dan in dat iedereen ongeacht zijn achtergrond of huidige situatie er als vanzelfsprekend bij hoort. Het ontstaat wanneer mensen ervaren dat zij welkom zijn en contact kunnen maken met hun omgeving. Deze ervaring is persoonlijk en de mate van inclusie is vaak situationeel, met andere woorden afhankelijk van plaats en tijd. Een vrijwilligerswerking gaat hier actief stappen zetten om te zorgen dat een grote diversiteit aan mensen zich welkom weet in de organisatie.
We merken dat het taalgebruik rond inclusief beleid enerzijds en diversiteitsbeleid anderzijds soms twee aparte ladingen lijkt te dekken. We geven hier daarom graag aan dat we als we spreken over inclusie, we het per definitie over een inclusie in diversiteit hebben. Dat we streven naar vrijwilligerswerkingen die een weerspiegeling zijn van de samenleving. Een inclusieve vrijwilligerswerking geeft iedereen, ongeacht afkomst, taal, beperking, sociaaleconomische achterstelling, leeftijd, gender of seksuele voorkeur volwaardige kansen om zijn of haar plek te vinden, talenten te ontplooien en mee vorm te geven aan het eigen vrijwilligerswerk en de organisatie.
“Zie mij, zie mij niet.” Met deze uitspraak introduceert Sinan Cankaya een belangrijk aandachtspunt in het streven naar inclusie, met name het spanningsveld tussen enerzijds af en toe een andere aanpak, wat maatwerk en wat afstemming nodig hebben, en anderzijds niet willen samenvallen of geviseerd voelen als vrijwilliger in een kwetsbare positie. De zoektocht naar een universeel ontwerp voor een inclusieve vrijwilligerswerking probeert hierop een antwoord te bieden. Wat kunnen we doen voor iedereen, zodat iedereen (en ook de meest kwetsbare) zich welkom weten, zich goed voelen en zich hier maximaal kunnen ontplooien?
Het concept eigenaarschap biedt ons handvaten om dat universeel ontwerp te gaan vormgeven.
Kwetsbaarheid
Kwetsbaarheid is een tweede belangrijk concept in ons onderzoek en in deze toolkit. Uitspraken over wie maatschappelijk kwetsbaar is en wie niet, kunnen heel stigmatiserend zijn. We zijn immers allemaal op een bepaalde manier kwetsbaar. Tegelijk is het waardevol om er aandacht voor te hebben, om te vermijden dat de organisatie de kwetsbaarheid versterkt of - net het tegenovergestelde - om ervoor te zorgen dat de organisatie de vrijwilliger kan sterken in zijn maatschappelijke positie en relaties.
Iedereen kan kwetsbaar zijn op een bepaald moment in het leven of op een bepaald levensdomein. Zo kan een sterkhouder in je organisatie, zeer kwetsbaar zijn na de dood van een geliefde. Iemands fysieke mobiliteit kan zeer beperkt zijn, terwijl deze vrijwilliger sterk is in organisatie of in de sociale relaties met anderen. En degene die elke dag de lekkerste hapjes op tafel zet, is misschien de taal nog niet machtig. Een organisatie die kwetsbaarheid als een dynamisch concept ziet, kan attent zijn voor de kwetsbaarheden die elk moment kunnen spelen of opduiken. Tegelijk zal zo een organisatie de talenten en sterkten van een vrijwilliger (of potentiële vrijwilliger) blijven zien, ook al heeft deze op een aantal domeinen een kwetsbaar profiel. Op deze manier bouwt de organisatie een zekere garantie in om inclusief te zijn, toegankelijk te zijn voor iedereen.
Tegelijk mogen we de structurele dimensie van kwetsbaarheid niet uit het oog verliezen. Wie maatschappelijk kwetsbaar is (Vettenbrug, …), heeft weinig impact op hoe de samenleving zich organiseert. De instellingen van de samenleving zijn vaak niet voorzien op wat nodig is om met die kwetsbaarheid om te gaan. Daardoor wordt hij of zij steeds opnieuw met negatieve ervaringen geconfronteerd en kan hij of zij minder profiteren van het positieve aanbod in de samenleving.
Vrijwilligerswerk kan voor vrijwilligers een belangrijke rol spelen om met maatschappelijke kwetsbaarheid om te gaan, en (voor een stuk) weg te werken of te compenseren. Vrijwilligerswerk geeft kansen. Een organisatie die oog heeft voor kwetsbaarheden van vrijwilligers en voor de rol die de organisatie speelt voor die vrijwilliger, is beter in staat die vrijwilliger te ondersteunen.
Wederkerigheid
Tot slot verduidelijken we het belang van het “wederkerigheid” als uitgangspunt. Volwaardig behoren tot de samenleving betekent niet enkel dat zorg voor je gedragen wordt, maar dat je ook de kans krijgt om van betekenis te zijn voor anderen.
Bredewold (2014) definieert het begrip wederkerigheid als gelijkwaardig geven en ontvangen tussen twee personen. Ze plaatst dit begrip tegenover liefdadigheid (de ene geeft, de andere krijgt), uitbuiting (de ene neemt, de andere ervaart uitbuiting) of geen contact (niemand geeft, niemand krijgt). Ze geeft aan dat het mogen ervaren van wederkerigheid onder druk staat voor personen met een beperking. Daarop toont ze in haar onderzoek aan dat vrijwilligerswerk een kader kan bieden personen met een beperking om wederkerige relaties te ondervinden.
Het mogen ervaren van wederkerige relaties (geven en nemen) is niet enkel voor personen met een beperking een opgave. Ook andere personen met een kwetsbaar profiel worden regelmatig in het vakje van zorgvrager geduwd. Uit de interviews met vrijwilligers met een kwetsbaar profiel en vrijwilligersbegeleiders leren we dat vrijwilligerswerk het voor deze mensen mogelijk maakt dat een ander stuk identiteit “iemand zijn voor anderen”, “van betekenis zijn” mag gaan bestaan en de kans krijgt om te ontwikkelen.
Disclaimer
Niets van de gegevens verzameld via deze website wordt doorgegeven aan derden. We volgen het privacy- en cookiebeleid van UCLL.